Seler – Molekuły alergenowe

(Redakcja)Artykuły

Seler - Apium graveolens

Prof. dr hab. n. med. Krzysztof Buczyłko

Buczyłko K.: Seler - Apium graveolens, Molekuły alergenowe, Kwartalnik Alergia 2013-2019, Warszawa 2019, 145-152.

STRESZCZENIE

Seler stanowi istotne źródło alergenów, gdyż nie tylko surowy, ale także gotowany oraz jako przyprawa może wywołać reakcje kliniczne, od ustnego zespołu uczuleniowego po wstrząs anafilaktyczny.

Większość pacjentów z alergią na seler cierpi na alergiczny nieżyt nosa i ma dodatnie testy skórne z pyłkiem brzozy czy bylicy. Wykryto dotychczas 6 komponent rozstrzygających diagnozę (KRD), innymi słowy prawdziwych alergenów selera: Api g 1, Api g 2, Api g 3, Api g 4, Api g 5, Api g 6.

Niektóre z wymienionych KRD mogą być przyczyną zespołu “bylica-seler-przyprawy”, jednej z form zespołu pyłkowo-pokarmowego. Reakcje natychmiastowej nadwrażliwości na seler są dobrze znane. Opóźnione reakcje nadwrażliwości bywają opisywane rzadziej.

Wykorzystanie KRD poprawia trafność rozpoznania o 20%. Połączenie wysokiego ciśnienia i temperatury podczas obróbki jest skuteczna metodą obniżania alergiczności selera, przynamniej w mechanizmie zależnym od IgE.

Warzywa selerowate

Selery korzeniowe (Apium graveolens L. var. rapaceum) i selery naciowe (Apium graveolens var. dulce) oraz selery liściaste (Apium graveolens L. var. secalinum) to rośliny roczne lub dwuletnie należące do rodziny selerowatych (Apiaceae), dawniej baldaszkowatych (Umbelliferae), które są powszechnie cenione, jako warzywo [1]. Seler naciowy pochodzi z Eurazji, rośnie dziko w słonych glebach, w pobliżu wybrzeży morskich. Do tej samej rodziny należą inne równie aromatyczne rośliny, jak pietruszka, koriander, marchew, koper włoski, koperek, kminek, kumin, majeranek, trybuła, pasternak, anyż i kolendra. Często reagują krzyżowo z pyłkami rodziny złożone Compositae (inaczej astrowate Asteraceae).

Seler podobnie jak marchew i pomidor stanowią najczęściej uczulające warzywa, podczas gdy alergia na owoce dotyczy głównie jabłka, brzoskwini i kiwi [2]. Zdaniem Bohle chorzy z alergią na pyłek brzozy często rozwijają reakcje nadwrażliwości wobec selera, oraz marchwi lub pietruszki [3]. Prawdopodobnie pierwszy przypadek alergicznej reakcji na korzeń selera opisano w roku 1926. Seler stanowi ważne źródło alergenów pokarmowych, związanych z ciężkimi reakcjami układowymi [4].

Epidemiologia

Liczne badania epidemiologiczne dostarczają dowodów, że wysokie spożycie owoców i warzyw, w tym selerów, łączy się ze zmniejszenie ryzyka rozwoju nowotworów oraz chorób sercowo-naczyniowych [5]. Opinię taką podziela większość lekarzy, dietetyków i ludzi zdrowych. Jednak alergolodzy, tak jak wielu alergików, dobrze znają ryzyko związane z uczuleniem na surowe warzywa, w tym seler.

Oceniając wszelkie dane epidemiologiczne należy pamiętać, że dodatnie wskaźniki uczulenia, w znaczeniu genetycznej skazy, skłonności do alergii, czy pozytywnych wyników testów skórnych bądź sIgE, oraz alergii (w sensie jawnej klinicznie choroby alergicznej, występującej lub nasilającej się po kontakcie z danym alergenem) są dla selera zaskakująco rozbieżne, co potwierdza starą zasadę, że leczymy chorego na alergię, a nie „dodatnie testy alergiczne”.

Autorowi niniejszego opracowania wydaje się, że przytoczone poniżej dane Jankiewicz i wsp. [6], wynikają z innego profilu komponent w ekstraktach użytych w różnych technikach diagnostycznych. Przywołani autorzy uzyskali następujące proporcje uczulenia wobec alergii: jabłko 93% i 84%, orzech laskowy 90% i 78%, seler 70% i 14 %, marchew 60% i 37%.

Alergeny selera

Dla części PT Czytelników niniejszego tekstu pojęcie „alergen selera” dotyczy jednorodnej substancji, używanej w diagnostycznych testach skórnych, bądź oznaczeniach sIgE. Wydaje się ono całkowicie odrębne od np. pyłku brzozy czy bylicy, jako typowych alergenów powietrznopochodnych. Rzeczywistość jest jednak daleko bardziej złożona. W bulwie korzeniowej i naci selera występują naturalne białka służące roślinie do rozmnażania, obrony i realizowania innych funkcji życiowych. Dla niektórych ludzi owe cząstki białkowe okazują się alergenami o zupełnie odmiennym wpływie klinicznym, różnych cechach fizycznych i budowie chemicznej.

Ponadto każdy z tak pojętych „prawdziwych alergenów” ma swoje odrębne powinowactwo krzyżowe, w tym także z pyłkiem brzozy i bylicy. Trzeba pogodzić się z faktem, że obecnie pojęcie „seler” oznacza źródło wielu alergenów, coraz powszechniej nazywanych komponentami rozstrzygającymi diagnozę KRD (ang. component-resolved diagnosis CRD).

Api g 1

Jest to białko przenoszące fitosterydy, homolog Bet v 1. Główny alergen Api g 1 był rozpoznawany przez 59% badanych, w immunoblottingu z surowicami 22 chorych z dodatnią podwójnie zaślepioną, kontrolowaną
placebo, próbą prowokacji pokarmowej selerem [7]. Alergen główny selera Api g 1 jest bardzo podobny do Bet v 1 pyłku brzozy, Gly m 4 soi, czy Pru av 1 wiśni, a nawet Ara h 8 orzeszków ziemnych czy innych orzechów [8]. Masa cząsteczkowa wynosi 16 kDa.

Inna analiza wyników badania wyciągów z surowego selera, za pomocą immunoblottingu, u 60 chorych z dodatnim wynikiem sIgE powyżej klasy 2 ujawniła, że tylko 33% z nich reaguje z Api g 1 [6], Jak widać, cytowane dane różnią się wyraźnie, co być może zależy od preparatyki alergenu, a częściowo od doboru i liczebności grupy badanej. Podobieństwo wymienionych głównych alergenów jest podkreślane także w krajowej literaturze tematu.

Homologi alergenu brzozy Bet v 1, termolabilne białka PR-10, stanowią: jabłko Mal d 1, marchew Dau c 1, seler Api g 1[9] i liczne inne. Podobieństwo przestrzennej, trójwymiarowej struktury homologów Api g 1 sprawia, że wszystkie wymienione powyżej źródła alergenów mogą wywoływać zbliżone, miejscowe objawy chorobowe alergii, zwłaszcza w obrębie przewodu pokarmowego, jak ustny zespół uczuleniowy [8].

O ile reguła IgE-zależnej reakcji krzyżowej brzoza-seler, lub bylica-seler ma bogatą dokumentację, to analogiczna reakcja związana ze swoistymi limfocytami wciąż jest mało zrozumiała, szczególnie w aspekcie praktyki
dnia codziennego. Wciąż także pojawiają się opinie o rzekomo niskiej przydatności tzw. atopowych testów płatkowych, czyli testów płatkowych z pokarmami, które zdaniem piszącego (K.B.) są najprostszym i najtańszym
sposobem uchwycenia pokarmowej reakcji alergicznej zależnej od limfocytów T w diagnostyce ambulatoryjnej.

Przeciwciała E dla Api g 1.01 selera wykryto u 65% z alergią brzozową oraz dodatnimi wynikami sIgE dla Bet v 1, Cor a 1, Mal d 1 czy Pru p 1. Jednocześnie stwierdzono, że sIgE dla Api g 1.01 było znamiennie podwyższone u osób uczulonych na seler, w porównaniu do tolerujących to warzywo (71% wobec 15%), podobnie jak IgA (86 wobec 38%) [10]. Ponadto, w podobny sposób reagują limfocyty T swoiste dla Bet v 1 [11]. Niektóre z krzyżowo reagujących epitopów dla komórek T nie ulegały zniszczeniu podczas symulowanego procesu trawienia [3].

Badania wyciągu z surowego lub gotowanego selera ujawniły znaczną termolabilność Api g 1 [6]. Innymi słowy Api g 1, ulega rozpadowi po poddaniu procesowi obróbki cieplnej [12]. Inne homologi Bet v 1, podobne do Api g1 to: anyż Pim a 1; kumin Cum c 1; koper włoski Foe v 1; kolendra Cor s 1; pietruszka Pet c 1 [10] Znaczenie alergologiczne Api g 1 duże, głównie miejscowe i krzyżowe.

Api g 2

Jest to białko transportujące lipidy typu 1, homolog nsLTP. Api g 2 jest niespecyficznym białkiem transportującym tłuszcze i należy do olbrzymiej nadrodziny prolamin, białek roślinnych, których funkcja in vivo wiąże się z obroną przeciw patogenom roślin [9], głównie poprzez receptory dla elicytyn. Stanowi jednocześnie ważny panalergen pokarmowy dla człowieka. Cechą charakterystyczną wszystkich białek nsLTP jest obecność czterech amfipatycznych α-helis, które tworzą wewnętrzną kieszeń hydrofobową, będącą miejscem wiązania cząstek lipidowych [13].

We Włoszech, z użyciem techniki mikromacierzy, przeprowadzono badania występowania sIgE dla rekombinowanej cząsteczki Api g 2 (rApi g 2) wśród 786 kolejnych pacjentów. Wyniki porównano z częstotliwością reakcji na rekombinowany alergen pyłku bylicy rArt v 3 (homolog LTP) oraz nPru p 3. Korelacje były następujące: rApi g 2 stwierdzono u 25,6%, rArt v 3 u 18,6 %, a nPru p 3 u 28,6% badanych. Jedna trzecia (dokładnie 10 /30) pacjentów z wykrytym uczuleniem na LTP odczuwało objawy po spożyciu łodyg (naci) selera, głównie w postaci UZU [14].

Niektórzy badacze nie potwierdzili jednak korelacji wiązania IgE i odnotowali jedynie ograniczone reakcje krzyżowe pomiędzy Api g 2, a Art v 3, ns LTP 1 z nacią selera czy pyłkiem bylicy [4]. Sprzeczność powyższą można wyjaśnić przyjmując możliwe różnice indywidualne. Opisano znaczącą reaktywność krzyżową pomiędzy IgE dla Api g 2 oraz alergenem Art v 3 bylicy oraz Pru p 3 brzoskwini, ze zróżnicowanym stopniem zahamowania, w surowicach poszczególnych pacjentów. Api g 2 reprezentuje odpowiedni dla bulwy (korzenia) selera nsLTP w populacji uczulonych.

Cząsteczka ta obrazuje też reakcję epitopów komórek B oraz peptydów wewnątrz lizozomów, która obejmuje epitopy komórek T wobec LTP, pochodzące zarówno z pyłku jak i pokarmu [15]. Naturalny alergen Api g 2 ma znaczną odporność na symulowane trawienie żołądkowo-jelitowe. Ogrzewanie również nie wpływa na jego wiązanie z IgE. Podobne właściwości posiada rApi g 2. Przeciwciała E swoiste dla Api g 2 reagują krzyżowo także z brzoskwinią i bylicą [14]. Znaczenie alergologiczne Api g 2 duże, głównie układowe.

Api g 3

Białko to wiąże chlorofil AB. Kompleks zbierania światła (LHC) składa się z chlorofilu A i B oraz białka wiążącego chlorofil AB. LHC działa jak światło receptora, który przechwytuje i dostarcza energii wzbudzenia do fotosystemów I i II, z którymi jest ściśle związane. W zmieniających się warunkach oświetleniowych, odwracalna fosforylacja światła kompleksu chlorofilu A/B oraz białek wiążących (LHCII) reprezentuje system bilansowania energii. Znaczenie alergologiczne: selerowe białko Api g 3 zostało zidentyfikowane, jako białko wiążące IgE u chorych z alergią selerową [16]. Znaczenie kliniczne Api g 3 pozostaje nieustalone.

Api g 4

Jest to profilina selera. Profilina selera Api g 4 była rozpoznawana przez 23% badanych, w immunoblottingu z surowicami 22 chorych z dodatnią, podwójnie zaślepioną, kontrolowaną placebo próbą prowokacji pokarmowej selerem [7]. Api g 4 selera należy do grupy białek odgrywających rolę w rozmnażaniu roślin (proteina wiążąca aktynę). Analiza wyników badania wyciągów z surowego selera, za pomocą immunoblottingu, u 60 chorych z dodatnim wynikiem sIgE powyżej klasy 2 ujawniła, że 17 % z nich reaguje z Api g 4 [6].

Homologi Api g 4, masa cząsteczkowa 12-15 kDa, to przede wszystkim: Bet v 2 pyłku brzozy, Hev b 8 lateksu, a także wiśni Pu av 4, orzechów laskowych Cor a 2, gruszki Pyr c 4, soi Gly m 3, orzecha ziemnego Ara h 5 [9], anyżu-Pim a 2, kuminu Cum c 2, kopru włoskiego Foe v 2, kolendry Cor s 2, pietruszki Pet c 2, papryki Cap a 2 [16]. Badania wyciągu surowego, lub gotowanego, selera ujawniły znaczną termostabilność Api g 4 [6]. Profilina selerowa Api g 4 jest ważną składową uczulającą tego pokarmu. Wykazuje wysoki stopień homologii z profiliną brzozową, Bet v 2.


Niezależnie od efektu reakcji krzyżowej Api g 4 i Bet v 2, może zaznaczać się wpływ reaktywności krzyżowej pomiędzy wymienionymi profilinami. Jednocześnie, zdaniem Scheurer S i wsp [17], obserwuje się wysoką
homologię profilin wśród surowic pacjentów uczulonych na Pyr c 4 lub Pru av 4, które zbadano pod kątem reakcji krzyżowych na Bet v 2 (88%) czy Api g 2 (80%) [18].

Bardzo istotna wydaje się informacja, że Api g 4 podobnie jak wszystkie badane profiliny Pyr c 4, Pru av 4 czy Bet v 2, prezentowały niemal identyczne właściwości uczulające w teście uwalniania mediatorów komórkowych (cellular mediator release tests) [17]. Znaczenie alergologiczne Api g 4 małe, głównie miejscowe. Nasilenie objawów zazwyczaj niewielkie.

Api g 5

Glikoproteina należąca do rodziny oksydaz zawierających dinukleotyd flawino-adeninowy (FAD). Komponenta węglowodanowa Api g 5 była rozpoznawana przez 55% badanych, w immunoblottingu z surowicami 22 chorych z dodatnią, podwójnie zaślepioną, kontrolowaną placebo próbą prowokacji pokarmowej selerem [7]. Zawiera 2 frakcje wiążące IgE o masie cząsteczkowej 53 i 57 kDa. Należy do enzymów, podobnie jak cyklofiliny marchwi czy β-frukto-furanozydazy pomidora Sola l 2 [16]. W metodzie zahamowania ELISA, surowica absorbowana wyciągiem pietruszki całkowicie blokowała odpowiedź IgE na bylicę, za co odpowiadał prążek 60 kDa. W żelu PAGE- SDS ujawniono jednak, że były to różne proteiny, chociaż z identyczną sekwencją N-terminalną aminokwasów, taką samą jak odpowiednia sekwencja alergenu podobnego do Api g 5 selera [19].

Reaguje krzyżowo z białkiem podobnym do patatyny Sola t ziemniaka i homologiem w marchwi [20]. Alergen o masie cząsteczkowej 60 kDa, wysoce homologiczny do Api g 5 wykryto w pietruszce oraz w bylicy, za pomocą zahamowania reakcji IgE, co oznacza wysoki stopień reaktywności krzyżowej. Białko to może być odpowiedzialne za objawy zespołu bylica-seler-przyprawy [19]. Api g 5 o masie cząsteczkowej 55-60 kDa, termostabilny do 100 stopni przez 30 minut, jest prawdopodobnie, zdaniem niektórych, krzyżowo reagującą determinantą CCD [9].

Wcześniejsza analiza wyników badania wyciągów z surowego selera, za pomocą immunoblottingu, u 60 chorych z sIgE(+) powyżej klasy 2 ujawniła, że 32% z nich reaguje z selerową CCD. Badania wyciągu z surowego lub gotowanego selera potwierdziły względną termostabilność tej komponenty [6]. Ostatnio Bauermeister i wsp., podawali, że uczulenie wobec CCD wykryto u 38% pacjentów z alergią na seler, co doskonale korelowało
zarówno z nadwrażliwością na glikoproteinę Api g 5 jak też izolowany glikan. Pozytywne wyniki wśród osób z atopią z grupy porównawczej (alergia na pyłek brzozy bez reakcji na seler) dotyczyły głównie białek, zaś wpływ epitopów węglowodanowych był marginalny.

Zdolność wyzwalania wydzielania cytokin przez alergen malała w następującym porządku: Bet v 1 > Api g 1 > Api g 5, potwierdzając niską aktywność biologiczną IgE dla epitopów węglowodanowych [21]. Deglikozylacja Api g 5 niszczy epitopy wiążące IgE [22]. Znaczenie alergologiczne Api g 5 duże tylko w ocenie fałszywie dodatnich wyników sIgE, klinicznie małe. Obecnie produkowane komponenty alergenowe dobrych firm są wolne od domieszek CCD.

Api g 6

Jest to ns LTP typu 2, proteina trzonu selera, nadrodzina prolamin. Api g 6 to nowo opisana cząsteczka o niskiej masie cząsteczkowej (ok.7 kDa), druga odmiana nieswoistego białka przenoszącego lipidy (nsLTP 2). Pochodzi z bulwiastego korzenia selera i stanowi pierwszy dobrze scharakteryzowany alergen z tej rodziny białek. Poza podobieństwami strukturalnymi i właściwościami fizykochemicznymi, podobnymi jak nsLTP typu 1, immunologiczne cechy Api g 6 selera różnią się wyraźnie na tyle, że spowodowały włącznie omawianej proteiny do panelu diagnostyki molekularnej A. graveolens [4]. Api g 6 jest izoformą nsLTP typu 2, której udział wykazano między innymi w tworzeniu powierzchniowej warstwy ochronnej, somatycznej embriogenezie, w sygnalizacji oraz w adaptacji roślin do różnych warunków środowiska [13].

Api g 6 została wyizolowana, oczyszczona i nazwana, ustalono także jej klasyfikację, jako członka rodziny nsLTP. Stanowi monomer w postaci roztworu o masie cząsteczkowej 6,9 kDa. Jej α-helikalny mostek dwusiarczkowy stabilizuje strukturę, wpływając na termostabilność, oraz wysoką oporność na trawienie w przewodzie pokarmowym. W grupie osób uczulonych na seler 38% posiadało przeciwciała E wobec czystego naturalnego Api g 6 w badaniu ELISA, a ogrzewanie tylko częściowo obniżało tą aktywność uczuleniową [4]. Znaczenie alergologiczne Api g 6 pozostaje częściowo nieustalone.

Inne składniki selera

Seler należy do cenionych warzyw, z powodu korzystnej zawartości sprzyjających zdrowiu składników, takich jak witaminy, minerały, antyoksydanty czy włókna błonnika. Opisano w nim także alifatyczne poliacetyleny typu falkarinolu, podobnie jak u innych przedstawicieli rodziny Apiaceae: marchwi, pasternaku i pietruszki. Substancje te posiadają właściwości antybakteryjne, antymykoplazmatyczne, przeciwgrzybicze, przeciwzapalne i zapobiegające agregacji płytek, ponadto wykazujące właściwości serotoninoergiczne. Ostatnio intensywnie badana jest cytotoksyczność wspomnianych falkarinoli, wobec ludzkich komórek rakowych. Do selera ma zastosowanie nowe pojęcie nutraceutyków, pokarmów leczących [5]. Wykazano, że opisany przypadek niezawodowego uczulenie wywołanego kontaktem z korzeniem selera, nie był związany z reakcją na falkarinol [23].

Niektórzy ludzie mogą cierpieć na zapalenie skóry lub uczulenia z powodu konsumowania, jak też trzymania w ręku, selera naciowego. Psoraleny zawarte w łodygach zioła lub w jego nasionach mogą powodować fotodermatozę. Według innych doniesień seler naciowy zawiera olejki aromatyczne, glikozydy, furanokumaryny, flawonoidy. Mają one silne działanie przeciwzapalne, antyutleniające, rozkurczające i moczopędne [24].

Patogeneza

W wyniku zjawiska reaktywności krzyżowej osoby z alergią na pyłek brzozy często wykazują reakcje nadwrażliwości typu I na korzeń selera. Udowodniono także występowanie odpowiedzi komórek T wobec głównego alergenu selera Api g 1, a także reakcję krzyżową swoistych komórek T z homologicznym alergenem głównym pyłku brzozy Bet v 1 u alergików selerowych.

Mapowanie epitopowe pozwoliło ustalić, że kluczowym aktywującym komórki T jest region Api g 1 (109-126) [25]. Za ważną klinicznie należy uznać informację, że poddane sztucznemu trawieniu pepsyną lub /i trypsyną Mal d 1 czy Cor a 1.04, nadal wykazywały aktywność wobec komórek T swoistych dla Bet v 1, podczas gdy komponent Api g 1 nie powodował podobnego efektu [11]. Jensen-Jarolim i wsp. sądzą, że jawne klinicznie objawy alergiczne mogą być wywoływane także przez inne typy nadwrażliwości (II, III, IV). Ponadto, ponieważ seler, podobnie jak inne przyprawy, zawiera liczne aktywne substancje nie można wykluczyć nietolerancji poza immunologicznej [24]. Zachodząca w przewodzie pokarmowym degradacja alergenów pokarmowych zależnych od Bet v 1 powoduje, na ogół, niszczenie ich aktywności uwalniania histaminy, przy zachowaniu możliwości aktywacji komórek T. Innymi słowy pokarmy zależne od pyłku brzozy są ważnymi aktywatorami swoistych dla pyłku komórek T [11].

Cztery homologiczne dla Bet v 1 alergeny pokarmowe w tym rApi g 1 selera, rMal d 1 jabłka, rPru p 3 brzoskwini oraz rCor a1 orzecha laskowego użyto do oceny zmian alergiczności zachodzących pod wpływem symulowanego trawienia żołądkowego. Niskie pH powodowało zmiany konformacyjne we wszystkich homologach, z wyjątkiem rPru p 1. Oceniane białka ulegały szybkiemu trawieniu przez pepsynę, tracąc swoje właściwości wiązania IgE, przy czym najbardziej stabilny był Api g 1 selera. Również żołądkowa fosfatydylocholina powodowała zmiany strukturalne, wzmacniając przy tym aktywację bazofilów wobec większości badanych alergenów z wyjątkiem Api g 1 [26].

Przytoczone wyniki stanowią dowód aktywności humoralnej, jak również komórkowej, głównego alergenu selera, co wynika z krzyżowej reakcji z głównym alergenem pyłku brzozy. Pobudzenie swoistych dla Bet v 1 komórek Th2, w szczególności poza sezonem pylenia, może mieć istotne następstwa dla pacjentów z pyłkowicą brzozową [25]. Niedawno po raz pierwszy użyto określenia zespołu pokarmowej nadwrażliwości kontaktowej - ZPNK (ang.: „food contact hypersensitivity syndrome” - FCHS), zarówno dla reakcji immunologicznej jak nieimmunologicznej
[27].

Obrazy kliniczne alergii na seler

Według pierwszych doniesień na ten temat uważano, że seler, jako alergen pokarmowy nie tylko surowy, ale także gotowany lub użyty jako przyprawa, może wywołać rozmaite reakcje organizmu typu natychmiastowego, od ustnej pokrzywki kontaktowej po wstrząs anafilaktyczny [28]. Aktualne monografie potwierdzają, że spożywanie selera może wywołać u atopików bardzo groźne reakcje anafilaktyczne uogólnione (wstrząs), lub narządowe (OAS, pokrzywka, napady astmy) [9]. Dotychczas opisano różne zespoły kliniczne oraz ich związki z alergenami krzyżowymi pyłku i pokarmów roślinnych. Poniżej bardzo skrócona ich charakterystyka i związki ze spożyciem selera.

Zespół anafilaksji powysiłkowej związanej z nadwrażliwością pokarmową

Charakteryzuje się wystąpieniem rumienia, pokrzywki, skurczu oskrzeli lub zasłabnięcia w bezpośrednim związku czasowym ze spożyciem selera z wysiłkiem fizycznym [9].

Ustny zespół uczuleniowy – UZU (oral allergy syndrome-OAS) zwany także zespołem Amlota-Lesoffa lub mniej trafnie zespołem anafilaksji jamy ustnej ZAJU

Najcięższe objawy opisywano po spożyciu selera i orzeszków arachidowych [9]. Ustny zespół uczuleniowy, jako jedna z postaci klinicznych zespołów pyłkowopokarmowych, lub szerzej rzecz ujmując: wziewno-pokarmowych,
jest w zasadzie przykładem pokrzywki kontaktowej. Zazwyczaj dotyczy ludzi uczulonych na pyłek roślin i wynika z reakcji IgE zależnej na homologiczne komponenty alergiczne pyłku i pokarmu. UZU uważany jest za najczęściej występującą alergię pokarmową. Objawy zazwyczaj są umiarkowane, samoograniczające się i zlokalizowane w błonie śluzowej jamy ustnej i gardła. Mogą jednak wystąpić w postaci układowej i wówczas zagrażają życiu. Jeśli pacjent sam nie rozpoznał uczulającego pokarmu, diagnostyka alergologiczna może być, zdaniem Konstantinou i wsp., trudna [27].

2.11.1 Zestawienie możliwości oznaczania komercyjnego ekstraktu selera i jego poszczególnych molekuł w różnych testach [33-36] [oprac. Emilia Majsiak]

Ekstrakt i molekuły selera Apium graveolens ImmunoCAP® ImmunoCAP® ISAC FABER® ALEX®
Seler - ekstrakt + + +
Api g 1 +(r) +(r) +(r) +(r)
Api g 2 +(r)
Api g 6 +(r)

Zespół bylica-seler-przyprawy

Pojęcie zespołu „bylica-seler” (ZBS) lub „bylica-brzoza-seler-przyprawy” pierwszy zaproponował Wuthrich i wsp., [28], określając jego występowanie, jako „całkiem częste”. Wnet poszerzono to pojęcie do „zespołu brzoza-bylica-seler-przyprawy”. Zdaniem Borghesan i wsp. [19] dotychczas nie zdefiniowano ostatecznie alergenu krzyżowego, odpowiedzialnego za mechanizm przypisanych do ZBS objawów klinicznych: pokrzywek, obrzęków, duszności i innych objawów astmatycznych, kataru, zapalenia spojówek i wyraźnych objawów żołądkowo-jelitowych, a nawet anafilaksji [19]. Uczulające krzyżowo białka sojowe Gly m 4, fasolowe Vig r 1 oraz selerowe Api g 1.01 zostały wykryte u ponad 65% surowic chorych z ZSB [10]. Alergeny odpowiedzialne za objawy kliniczne po wielu pyłkach i pokarmach, to najczęściej panalergen profilina lub jej homologi, białko wiążące wapń (calcium-binding proteins CBPs) czy też nsLTP.

Dodam, że według aktualnych danych bazy allergome.org nie wykryto w selerze CBPs. Markery KRD powinny być używane częściej do przewidywania możliwych ciężkich reakcji krzyżowych, ale ważna jest troska o coraz lepsze oczyszczanie i opisanie kluczowych komponent diagnostycznych [29].

Diagnostyka alergii na seler

Podstawą rozpoznania alergii na seler jest wywiad osobniczy i rodzinny, rozumiany także, jako pytania o reakcje kliniczne z pyłkiem brzozy czy bylicy lub/i o objawy narządowe po spożyciu pokarmów reagujących krzyżowo z panalergenami selera. Alergia na seler może zostać zapoczątkowana zarówno poprzez bezpośrednie uczulenie przewodu pokarmowego po spożyciu, zwłaszcza surowego warzywa, ale z równym skutkiem poprzez pierwotną alergizację na pyłek bylicy czy brzozy [30]. Kolejne etapy to PTS standaryzowane oraz ewentualnie natywne, a także oznaczenia sIgE. Zdaniem autora pojęcia ZBS modyfikowany punktowy test skórny z natywnym korzeniem selera stanowi najlepszą metodę dla wykrycia uczulenia, dając wyniki pozytywne w 88,6 % przypadków z kliniczną reakcją na to warzywo. Test skaryfikacyjny z przyprawą selerową był dodatni w 70%, śródskórny test zaś u 66% badanych [28]. Także wg Paulsena i wsp. [23] obecnie w trakcie diagnostyki alergii na warzywa wykonuje się przede wszystkim testy skórne punktowe oraz płatkowe ze świeżymi, naturalnymi produktami.

Rozstrzygające znaczenie mają wciąż próby prowokacji w warunkach podwójnego zaślepienia z placebo. Spośród pokarmów użytych do próby prowokacyjnej orzech laskowy, orzech ziemny lub seler wywoływały, w podobnej dawce (1,6 do 10,1 mg) białka, reakcje u 10% populacji alergików [30]. Natychmiastowa reakcja na jarzyny korzeniowe z rodziny baldaszkowatych (selerowatych) jest dobrze znana [23]. W testach prowokacyjnych 700 mg selera wywoływało objawy alergiczne u 48%, dawka od 1,9 do 5,6 grama u 10% (każda z nich), a 28,5 grama u 29% badanych z dodatnią DBPCFC [2].

Rzadziej opisywana bywa nadwrażliwość typu późnego. Dopiero w roku 2014 opisano pierwszy przypadek układowej alergii kontaktowej na warzywa korzeniowe i ich składniki chemiczne [23]. Nadal, jak się wydaje, niedostatecznie doceniana jest diagnostyka alergii typu IV na seler.

Ostatnio coraz większego znaczenia nabiera diagnostyka komponent. Do roku 2008 zidentyfikowano trzy istotne komponenty selera Api g 1, Api g 4 oraz Api g 5. Udało się także uzyskać rekombinowane komponenty rApi g 1 oraz rApi g 5, a przy okazji wykryto szereg izoform obu wymienionych białek. Dziś znamy już szereg dalszych komponent selera: Api g 2, Api g 3, Api g 6. Opisane działania, po weryfikacji wobec surowic silnie uczulonych na seler pacjentów, prowadzą do doskonalenia diagnostyki [31]. Diagnostyka komponent ImmunoCAP znacząco poprawiła czułość oznaczeń sIgE z 67% do 88%, w porównaniu do rozpoznania budowanego w oparciu o wyciągi selera [21]. Ta metoda znacznie ulepsza zrozumienie istoty reakcji krzyżowych.

Uzyskanie negatywnych wyników sIgE wobec owoców czy warzyw, u chorych z pyłkowicą brzozową, nie wystarcza do wykluczenia reakcji krzyżowej, gdyż komponenta Bet v 1 jest często niedostatecznie reprezentowana w wyciągach. Wówczas pomocne mogą być oznaczenia rekombinowanych alergenów [30].W Panelu 282 ALEX można obecnie oznaczyć ekstrakt Api g oraz molekuły: rApi g 1 z grupy białek labilnych PR-10 oraz rApi g 2, rApi g 6, czyli stabilnych białek transportujących lipidy. Porównawczą analizę współczesnych metod alergologii molekularnej przedstawia tabela 2.11.1.

Postępowanie

W postępowaniu zaleca się przede wszystkim unikanie, dokładnie wykrytych i zweryfikowanych dietą, postaci selera. Dietę można niekiedy ograniczyć, na podstawie testów natywnych, tylko do unikania surowego selera. Wśród 46 badanych porównano PTS natywne oraz oznaczenie sIgE z wyciągami selera świeżego albo ogrzanego w mikrofali, w ciągu 30 minut w temp 100 stopni C. Co najmniej jeden dodatni rezultat, zarówno w PTS jak sIgE, dla selera surowego, dotyczył 78%, zaś dla gotowanego 43% chorych [6].

Alergeny poddane trawieniu w przewodzie pokarmowym nie wzbudzają aktywności bazofilów, lecz indukują proliferację PBMC [11]. Seler jest znany, jako główny alergen pokarmowy w Europie, lecz wciąż brakuje
dobrych technologii do określania obecności białek selera w produktach. Opracowano metodę kanapkową ELISA z użyciem poliklonalnych przeciwciał antyselerowych, ale okazała się ona przydatna jedynie do oceny przesiewowej, z powodu silnych reakcji krzyżowych z białkami ziemniaka czy marchwi [20].

Podejmowane są różne próby obniżenia szkodliwych oddziaływań selera na uczulone osoby. Okazało się, że jednoczesne zastosowanie ciśnienia i temperatury znacząco redukuje immunoreaktywność, co może być
skuteczną metodą zmniejszenia siły uczulającej selera, podobnie zresztą, jak marchwi czy jabłka [12]. Warto jednak zaznaczyć, że chociaż gotowane pokarmy nie mogą spowodować objawów IgE zależnych, nadal możliwe
jest ich szkodliwe działanie w mechanizmie późnej reakcji, mediowanej przez komórki T, co klinicznie przekłada się na pogorszenie zmian typowych dla atopowego zapalenia skóry i zaburzeń przewodu pokarmowego, u chorych z pyłkowicą brzozową [25].

Postępowanie opieramy na alergologicznym potwierdzeniu szkodliwości selera, bądź optymalnie jego komponent uczulających, unikaniu tych alergenów, także w potrawach o podobnym składzie oraz na łagodzeniu lekami objawów narządowych lub układowych. Wszystkie podjęte ścieżki postępowania oceniamy pod kątem poprawy jakości życia chorego. Coraz lepsze rozumienie patofizjologii alergii na seler, pozwoli zapewne w niedługiej przyszłości wdrożyć bardziej skuteczne terapie [27].

Piśmiennictwo:

  1. Rutkowski L. Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006
  2. Ballmer-Weber BK, Hoffmann-Sommergruber K. Molecular diagnosis of fruit and vegetable allergy. Curr Opin Allergy Clin Immunol. 2011; 11(3):229-35.
  3. Bohle B. The impact of pollen-related food allergens on pollen allergy. Allergy. 2007; 62(1):3-10
  4. Vejvar E, Himly M, Briza P i wsp. Allergenic relevance of nonspecific lipid transfer proteins 2: Identification and characterization of Api g 6 from celery tuber as representative of a novel IgE-binding protein family. Journal Mol Nutr Food Res 2013; 57(11):2061-207
  5. Christensen LP. Aliphatic C(17)-polyacetylenes of the falcarinol type as potential health promoting compounds in food plants of the Apiaceae family. Recent Pat Food Nutr Agric.
    2011; 3(1):64-77
  6. Jankiewicz A, Aulepp H, Baltes W et al. Allergic sensitization to native and heated celery root in pollen-sensitive patients investigated by skin test and IgE binding. Int Arch Allergy Immunol. 1996; 111(3): 268-78.
  7. Lüttkopf D, Ballmer-Weber BK Wüthrich B, Celery allergens in patients with positive doubleblind placebo-controlled food challenge. J Allergy Clin Immunol. 2000 ; 106(2):390-9
  8. Hurlburt BK, Offermann LR, McBride JK, Majorek KA, i wsp. Structure and function of the peanut panallergen Ara h 8. Journal J Biol Chem 2013; 288(52):36890-36901
  9. Gocki J, Bartuzi Z. Charakterystyka alergenów pokarmowych w monografii red Z. Bartuzi Mediton 2006 Alergia na pokarmy 17-33,
  10. Guhsl EE , Hofstetter G, Lengger I wsp. IgE, IgG4 and IgA specific to Bet v 1-related food allergens do not predict oral allergy syndrome. Allergy. 2015;70(1):59-66.
  11. Schimek EM, Zwölfer B, Briza P et al. Gastrointestinal digestion of Bet v 1-homologous food allergens destroys their mediator-releasing, but not T cell-activating, capacity. J Allergy Clin Immunol. 2005; 116(6):1327-33.
  12. Husband FA, Aldick T, Van Der Plancken I i wsp. High-pressure treatment reduces the immunoreactivity of the major allergens in apple and celeriac. AR Journal Mol Nutr Food Res 2011; 55(7):1087-1095
  13. Kiełbowicz-Matuk A. Białka ns-LTP - funkcjonalny polimorfizm. Postępy biologii komórki. 2006, 33: 437-452.
  14. Gadermaier G, Egger M, Girbl T i wsp. Molecular characterization of Api g 2, a novel allergenic member of the lipid-transfer protein 1 family from celery stalks. Journal Mol Nutr Food Res 2011; 55(4):568-577
  15. Gadermaier G, Hauser M, Egger M et al. Sensitization Prevalence, Antibody Cross-Reactivity and Immunogenic Peptide Profile of Api g 2, the Non-Specific Lipid Transfer Protein 1 of Celery PLoS ONE 2011; 6(8):e2415
  16. Allergome.org
  17. Scheurer S, Wangorsch A, Haustein D et al. Cloning of the minor allergen Api g 4 profilin from celery (Apium graveolens) and its cross-reactivity with birch pollen profilin Bet v 2. Clin Exp Allergy. 2000; 30(7):962-71.
  18. Scheurer S, Wangorsch A, Nerkamp J et al. Cross-reactivity within the profilin panallergen family investigated by comparison of recombinant profilins from pear (Pyr c 4), cherry (Pru av 4) and celery (Api g 4) with birch pollen profilin Bet v 2. J Chromatogr B Biomed Sci Appl. 2001; 756(1-2):315-25.
  19. Borghesan F, Mistrello G, Amato S i wsp. Mugwort-fennel-allergy-syndrome associated with sensitization to an allergen homologous to Api g 5. Journal Eur Ann Allergy Clin Immunol 2013; 45(4):130-137
  20. Faeste CK, Jonscher KR, Sit I wsp. Differentiating cross-reacting allergens in the immunological analysis of celery (Apium graveolens) by mass spectrometry. Journal J AOAC Int 2010; 93(2):451-461
  21. Bauermeister K, Ballmer-Weber BK, Bublin M i wsp. Assessment of component-resolved in vitro diagnosis of celeriac allergy. J Allergy Clin Immunol. 2009; 124(6):1273-1281.
  22. Bublin M, Lauer I, Oberhuber C i wsp. Production and characterization of an allergen panel for component-resolved diagnosis of celery allergy. Mol Nutr Food Res 2008; 52(2):241-250
  23. Paulsen E, Petersen TH, Fretté XC i wsp. Systemic allergic dermatitis caused by Apiaceae root vegetables. Contact Dermatitis. 2014; 70(2):98-103.
  24. Jensen-Jarolim E, Leitner A, Hirschwehr R. Characterization of allergens in Apiaceae spices: anise, fennel, coriander and cumin. Clin Exp Allergy. 1997;27(11):1299-306
  25. Bohle B, Radakovics A, Jahn-Schmid B et al. Bet v 1, the major birch pollen allergen, initiates sensitization to Api g 1, the major allergen in celery: evidence at the T cell level. Eur J Immunol. 2003; 33(12):3303-
  26. Sancho A, Wangorsch A, Jensen BM et al. Responsiveness of the major birch allergen Bet v 1 scaffold to the gastric environment: impact on structure and allergenic activity. Mol Nutr Food Res. 2011;55(11):1690-9
  27. Konstantinou GN, Grattan CE. Food contact hypersensitivity syndrome: the mucosal contact urticaria paradigm. Clin Exp Dermatol. 2008; 33(4):383-9
  28. Wüthrich B, Stäger J, Johansson SG. Celery allergy associated with birch and mugwort pollinosis. Allergy. 1990; 45(8):566-71.
  29. Wopfner N, Gruber P, Wallner M, I wsp. Molecular and immunological characterization of novel weed pollen pan-allergens. Journal Allergy 2008; 63(7):872-881
  30. Ballmer-Weber BK, Fernandez-Rivas M, Beyer K et al. How much is too much?: Threshold dose distributions for 5 food allergens. J Allergy Clin Immunol. 2014 Dec 18. pii: S0091-6749(14)01590-5
  31. Bublin M, Radauer C, Wilson JBH et al Cross-reactive N-glycans of Api g 5, a high molecular weight glycoprotein allergen from celery, are required for immunoglobulin E binding and activation of effector cells from allergic patients. FASEB J. 2003;17(12):1697-9.
  32. Power, T.D., Ivanciuc, O., Schein, C.H. and Braun, W. Assessment of 3D models for allergen research. Proteins 81(4), 545-554, 2013.
  33. CAAM Digital Reporting System Professional (CDRS PRO) ze strony: www.caam-allergy.com [dostęp dnia 04.02.2019]
  34. https://www.macroarraydx.com/downloads/alex_allergen_list_en.pdf [dostęp dnia 04.02.2019]
  35. https://www.thermofisher.com/document-connect/document-connect.html?url=https://assets.thermofisher.com/TFS-Assets/IDD/Catalogs/ 499356.05-2015-Product-Catalog-121914.pdf [Dostęp dnia 04.02.2019]
  36. http://polycheck.de/products/ [Dostęp dnia 04.02.2019]